Risico: voor elk wat anders

Voor je ligt een themanummer over risico. Dat woord is enerzijds voldoende begrensd om zich als thema te kwalificeren, maar anderzijds heeft het ver uiteenlopend betekenissen. Risico kan een gebeurtenis betreffen waarvan nu al vaststaat of/wanneer die zal plaatsvinden, waarbij alleen de kennis daarover voor ons onbereikbaar is. Aan het andere uiterste betreft risico een gebeurtenis waarvan een lange reeks toevallige omstandigheden nog moet bepalen of ze wel of niet zal plaatsvinden. Ergens hiertussenin is de gebeurtenis waarop invloed uitgeoefend kan worden, bijvoorbeeld door gedrag of het gebruik van preventieve medicatie.

Het fascinerende van risico is dat deze betekenissen continu door elkaar heen lopen. Enerzijds zit hem dat in (soms zeer) gebrekkige kennis over hoe ziektes tot stand komen. We weten van het optreden van veel ziektes niet of het ‘in de sterren geschreven staat’ of van een lange trits toevalligheden afhankelijk gaat zijn. Anderzijds wordt de betekenis van risico ook bepaald door het karakter van degene die erover nadenkt. De een is meer fatalistisch ingesteld, de ander eerder ‘stochastisch’: die hoopt maar gewoon dat voldoende muntjes met de goede kant naar boven zullen vallen.

‘De een is fatalistisch, de ander gokt op gunstig toeval’

De emotionele lading die bijvoorbeeld op de beïnvloedbaarheid van risico ligt, doet ook een duit in het zakje. Wie iets geliefds moet laten om risico te verminderen, zal eerder toevlucht nemen tot een der uitersten van het risicobegrip door te stellen dat ‘het toch wel (of niet) zal gebeuren’, dan wel dat de toevalscomponent wezenlijke beïnvloeding uitsluit. Moet je iets doen of laten wat je weinig uitmaakt, dan lonkt het idee en zelfs de trots dat je controle over je risico’s neemt veel meer.

Om het af te maken is er dan nog de moeilijkheid van het goed over risico communiceren. We realiseren ons soms nauwelijks hoe slecht patiënten getallen begrijpen. Ook kunnen we de impact van communicatie enorm sturen. Stel, je bespreekt het voorschrijven van een cholesterolverlager. ‘Uw kans op een hartinfarct neemt met 30 procent af’, ‘uw kans op een hartinfarct daalt van 3 naar 2 procent’, ‘uw kans om géén hartinfarct te krijgen gaat van 97 naar 98 procent’: het is allemaal even waar, maar leidt wellicht tot heel verschillende gedachten.

Al deze aspecten van risico komen aan bod in dit nummer. Het is dik, maar zoals je inmiddels zult begrijpen kom je er met die 88 pagina’s nog genadig van af.