Psychiatrie achter tralies

De meeste artsen zullen ze weinig tegenkomen, gedetineerden. Soms is iemand een tijdje weg en vertelt hij nadien dat hij ‘even vastzat’. De meeste dokters kennen criminaliteit net als andere burgers alleen van ‘de week van het spannende boek’, Inspector Morse of de Soprano's. We zijn geneigd dan ook vooral naar slachtoffers te kijken. Wij, burgers, zijn nooit daders.

Slachtoffers van allerlei vormen van geweld, die zie je als arts soms wel, maar dat blijft in de meeste specialismen een uitzondering. Waarom publiceren we dan toch een onderzoek over psychische stoornissen bij gedetineerden in dit tijdschrift (bl. 1558)? Simpel, omdat het wel erg opmerkelijke resultaten zijn. Resultaten die iets zeggen over onze rechtsstaat, maar ook over onze geestelijke gezondheidszorg binnen en buiten de gevangenispoort.

Het onderbuikgevoel zegt dat je boeven moet opsluiten, dat het er steeds meer zijn en vooral: dat ze niet ziek zijn. Deze gevoelens worden met grote regelmaat in de media en de politiek bespeeld. De werkelijkheid is ingewikkelder. Allereerst zijn het er niet steeds meer; de criminaliteit in Nederland daalt: zaten er volgens CBS-cijfers in 2004 nog 16.455 mensen vast, in 2008 waren dat er ‘nog maar’ 13.500.

Ook blijken veel gedetineerden nu juist wél ziek te zijn. Dat 4 van 5 gedetineerden een psychiatrisch probleem in hun voorgeschiedenis hebben, is belangrijk nieuws. Het systeem is tegenwoordig wel in staat om echte psychotische stoornissen bij gedetineerden te onderkennen en die worden hopelijk ook wel behandeld. Maar meer dan de helft van de onderzochte gedetineerden had een actuele psychiatrische stoornis zoals depressie, angst, verslaving of een antisociale persoonlijkheidsstoornis. Een groot deel van die aandoeningen werd niet behandeld.

Natuurlijk heeft zo'n bevinding geen gevolgen voor uw dagelijkse praktijk, maar voor de hele samenleving en voor de gezondheidszorg als totaal ligt dat anders. Het ligt voor de hand dat psychiatrische zorg binnen het penitentiaire systeem moet worden uitgebreid. Maar al die gedetineerden beginnen hun carrière buiten de muren. De ggz maakt overal in Nederland een flinke inhaalslag in kwaliteit. Behandelingen verbeteren, nieuwe mogelijkheden zoals internettherapie voor verslaving bloeien op. Maar het kan en moet nog aanzienlijk beter.

Vooral het hoge aantal diagnosen ‘ADHD’ in de jeugd van de gedetineerden baart zorgen. Niet dat alle kwaad in de wereld te voorkomen is, maar een adequate behandeling van bijvoorbeeld ADHD kan toch een stapje zijn naar een gelukkiger leven, minder ellende en minder kans op afglijden in de criminaliteit. Zo’n aanpak zou voor een aantal kinderen niet in de ggz moeten beginnen, maar al op het dagverblijf. Het laatste zinsdeel in de advertentie die ik pas in de bus zag voor een kinderdagverblijf ‘Uw kind wordt gezien en geprikkeld’ is dan ook niet zo heel gelukkig. Misschien zijn rust en structuur op dat dagverblijf beter.

Ik denk dat de onderzoeksresultaten van deze week voor artsen in de jeugdzorg en de eerste lijn toch meer relevantie hebben dan op het eerste gezicht lijkt.