‘Plantaardig’ covid-19-vaccin lijkt effectief

Na mRNA-, adenovirus- en vele andere soorten vaccins, is er nu ook een covid-19-vaccin ontwikkeld dat, in de woorden van de makers, ‘plant-based’ is. In het Covifenz-vaccin zitten ‘coronavirusachtige partikels’ die zijn gemaakt door genetische gemodificeerde planten; ze brengen het SARS-CoV-2-spike-eiwit tot expressie op hun bladeren. Deze partikels worden vervolgens geoogst en gezuiverd. Naast de plantaardige partikels bevat het vaccin ook een adjuvans om de aangeboren immuunrespons in het lichaam op gang te helpen en de adaptieve respons te versterken. Dit adjuvans (AS03) bestaat uit zowel organische als synthetische bestanddelen en is eerder onder andere gebruikt in vaccins tegen pandemische influenza.

Om de effectiviteit en veiligheid van het vaccin te onderzoeken, voerden onderzoekers een fase 3-studie uit in 6 landen op 3 continenten (N Engl J Med. 2022; online 4 mei). Vertegenwoordigers van de Canadese vaccinproducent (Medicago) ontwierpen de trial met input van de fabrikant van het adjuvans (GlaxoSmithKline).

In de periode 15 maart-2 september 2021 randomiseerden de onderzoekers volwassen deelnemers die nog niet waren gevaccineerd tegen covid-19 naar 2 intramusculaire injecties met het vaccin of een placebo. Tussen beide injecties zat 3 weken en de follow-up was minimaal 2 maanden.

De 24.141 deelnemers waren mediaan 29 jaar (spreiding: 18-86). Van de 165 infecties die minstens 1 week na de tweede prik plaatsvonden, vonden er 40 in de vaccinatiegroep en 125 in de placebogroep plaats. De effectiviteit tegen symptomatische covid-19 was 69,5% (95%-BI: 56,7-78,8). Post-hocanalyses wezen uit dat de effectiviteit tegen matige tot ernstige covid 78,8% (95%-BI: 55,8-90,8) was en bij deelnemers die bij aanvang serumnegatief waren 74,0% (95%-BI: 62,1-82,5).

De frequentie van ernstige bijwerkingen binnen 3 weken na vaccinatie verschilde niet tussen beide groepen (0,1-0,2%). Bij 7819 deelnemers waren lokale en systemische bijwerkingen binnen 7 dagen na toediening uitgevraagd: deze kwamen vaker voor in de vaccinatiegroep (92,3% en 87,3% vs. 45,5% en 65,0% in de placebogroep), waren veelal licht tot matig van aard (pijn op de prikplek, hoofdpijn, moeheid) en van korte duur (1-3 dagen).

Arts-microbioloog Matthew McCall (Radboudumc) reflecteert desgevraagd op de resultaten: ‘De effectiviteit van dit vaccin tegen de deltavariant van SARS-CoV-2 was vergelijkbaar met die van andere eiwitvaccins, maar ligt iets lager dan die van de mRNA-vaccins. De effectiviteit tegen de omikronvariant moet nog blijken.’ Op de vraag of nóg een covid-19-vaccin meerwaarde heeft, antwoordt hij: ‘In een wereld waar een groot deel van de bevolking nog geen toegang heeft tot covid-19-vaccins zijn additionele producten altijd welkom. Bovendien is dit vaccin houdbaar in de koelkast, terwijl mRNA-vaccins in de vriezer moeten. Dat biedt belangrijke logistieke voordelen bij toepassing in ontwikkelingslanden.’

De EMA evalueert het vaccin momenteel niet voor markttoelating in de EU. In Canada is het vaccin in maart al goedgekeurd voor gebruik bij mensen van 18-64 jaar. De onderzoekers zijn er nog niet in geslaagd om voldoende 65-plussers te includeren om de effectiviteit bij deze subgroep te bepalen. The BMJ berichtte eerder al dat het vaccin waarschijnlijk geen autorisatie van de WHO krijgt omdat Medicago ongeveer voor een derde in handen is van Philip Morris Investments. Al dan niet toevallig is het plantje dat de partikels voortbrengt, Nicotiana benthamiana, nauw verwant aan de tabaksplant.