Placebo en Pavlov

Wetenschappers zijn er in geslaagd psoriasispatiënten succesvol te behandelen met slechts een kwart tot een half van de gebruikelijke dosering steroïdencrème. Zij maakten hierbij gebruik van het placebo-effect. Dat beweren Robert Ader et al. van de universiteit van Rochester (VS) in Psychosomatic Medicine (doi:10.1097/PSY.0b013e3181cbd38b) op basis van gerandomiseerd dubbelblind onderzoek. Zij zien het placebo-effect als uiting van een algemeen erkend psychologisch fenomeen: de geconditioneerde respons.

De 19^e-eeuwse fysioloog Ivan Pavlov zag zijn honden al kwijlen bij het rinkelen van slechts een bel (geconditioneerde stimulus) voordat zij eten kregen (ongeconditioneerde stimulus). Ader en collega’s gingen na of het therapeutische effect van een medicament uitgelokt kon worden door uiterlijke kenmerken, zoals vorm, kleur, geur en verpakking (geconditioneerde stimulus) en niet alleen door werkzame stoffen (ongeconditioneerde stimulus).

De onderzoekers wezen 46 psoriasispatiënten willekeurig toe aan 1 van 3 groepen, nadat zij alle patiënten eerst 3-6 weken behandelden met 2 maal daags 0,1% triamcinolonacetonidecrème. Groep 1 (n = 18) zette diezelfde behandeling nog 8 weken voort. De patiënten in groep 2 (n = 15) kregen 8 weken 25-50% van de tijd de volledige dosering steroïdencrème, de resterende tijd kregen zij placebocrème met dezelfde uiterlijke kenmerken. Groep 3 (n = 13) kreeg bij ieder smeermoment crème met slechts 25-50% werkzame stof. Groep 2 en 3 ontvingen in totaal dezelfde hoeveelheid steroïden, maar met een ander doseringschema.

Het aantal recidieven - het verdwijnen van het therapeutisch effect uit de eerste behandelperiode - in groep 2 (26,7%) was gelijk aan die in groep 1 (22,2%). De recidiefincidentie in groep 3 (67,5%) was echter significant minder, ondanks dat deze groep evenveel werkzame stof kreeg als groep 2.

Volgens Ader zorgt deze mix van medicijn en placebo voor een dramatische kostenvermindering. Bovendien vermindert het bijwerkingen en brengt het anders toxische of verslavende middelen weer in beeld. Het is mogelijk dat eens in de paar dagen smeren op zichzelf al genoeg is om recidieven te voorkomen. In dat geval is de standaarddosering te hoog en schrijven artsen wellicht 2 tot 4 keer teveel corticosteroïden voor dan nodig.