Overspel

Bij elk preventieprogramma hebben belangen een grote invloed op de besluitvorming (A8844 en A9189). Bij de invoering van de cervixscreening was dat destijds al het geval, maar nu bij de mogelijke verandering naar screening op het humaan papillomavirus (HPV) in plaats van cytologisch onderzoek, is dat helemaal zo. Onderzoeksjournalisten van NRC ontrafelden de grote belangen van een groepje investeerders én een hoogleraar pathologie in de ontwikkeling van een ‘zelfafname-apparaat’, waarbij vrouwen materiaal kunnen afnemen zodat makkelijk op HPV getest kan worden (NRC 13 juni 2015). Allemaal onder het mom dat een uitstrijkje bij de doktersassistente belastend en zelf doen veel vrouwvriendelijker is. Het lijkt me een mooi voorbeeld van framing. Iets wat technisch goed werkt, is opeens niet goed meer omdat er iets zogenaamd beters is en waar ook nog aan verdiend kan worden.

Niet gemelde belangen lijken een onuitroeibare pest in de advisering in de zorg en wetenschap. Ik begrijp het zoeken naar contacten met industrie en het opzetten van eigen bedrijven door onderzoekers wel – de schoorsteen van je onderzoeksgroep moet roken – maar uiteindelijk zijn je patiënt en de samenleving de dupe. Onderzoekers vertellen vaak dat ze niet beïnvloed worden omdat ze immers met álle partijen contacten hebben. Die argeloosheid en schaamteloosheid waarbij wetenschappers zich voor ‘een paar zilverlingen’ verbinden aan partijen met grote financiële belangen, maakt me boos. Als je maar met al je buurvrouwen vrijt, is het zeker geen overspel meer? De overheid die voortdurend tamboereert op samenwerking tussen wetenschap en bedrijfsleven en de primaire geldstroom afknijpt, maakt dit amorele gedrag natuurlijk alleen maar erger. Het is als bij de banken, als het niet strikt verboden is en ergens in kleine lettertjes staat, dan mag het. Het is niet tegen de moraal – en dus immoreel – maar ontdaan van elke moraal. Dat vind ik nog veel erger.

Het allerergst is natuurlijk dat diezelfde wetenschappers, die hun belangen vergeten te melden, betrokken worden in de beleidsadvisering. Moeten pillen wel of niet vergoed worden en moeten bevolkingsonderzoeken of vaccinaties wel of niet worden ingevoerd? Inhoudelijk deskundigen hebben weliswaar soms geen stemrecht in een Gezondheidsraadcommissie, maar zijn wel adviseur. Direct na de publicatie in NRC verklaarden het VUmc en de Gezondheidsraad dat ze de belangen beter zouden gaan onderzoeken. Het is een kreupel karrenpaard achter de wagen spannen. Waarom niet alle belanghebbenden per direct uit de adviesorganen? Ik zie geen enkele reden waarom inhoudelijk deskundigen ook daadwerkelijk mee moeten praten. Hun wetenschappelijke publicaties moeten glashelder zijn. Een openbaar hoorzittinkje en dan kunnen onafhankelijke andere wetenschappers en clinici daarover best een oordeel vellen en een advies geven.