BCG voorkomt covid-19 bij kwetsbare ouderen niet

De eerste resultaten van de BCG-PRIME-studie waren teleurstellend. BCG-vaccinatie bleek een ‘covid-19-infectie met klinische symptomen’ niet te voorkomen.

De studie is gebaseerd op het concept van ‘trained immunity’, eerder uitvoerig in dit tijdschrift besproken. De hypothese is dat BCG-vaccinatie het aangeboren immuunsysteem activeert, waardoor een tijdelijke bescherming geboden wordt tegen andere infecties. Het idee is ontstaan op basis van oude trials met BCG-vaccinatie waarbij gevaccineerden ook beschermd leken tegen andere infecties dan TBC. Het mechanisme is ontrafeld en de laatste stap is het aantonen van een dergelijk aspecifiek beschermend effect in prospectief onderzoek. In een Grieks onderzoek werden 160 patiënten na ontslag van de Intensive Care gerandomiseerd voor BCG-vaccin of placebo en in de 12 maanden daarna ontwikkelden de gevaccineerden veel minder infecties, vooral minder luchtweginfecties. Het beschermende effect op infecties was 40%, en op luchtweginfecties was het 79%.

Bij aanvang van de covid-19-pandemie werd meteen de mogelijkheid geopperd om BCG-vaccinatie in te zetten bij kwetsbare ouderen en zorgmedewerkers om de periode zonder covid-19-vaccins te overbruggen. Voor beide groepen werd aanvullend prospectief onderzoek noodzakelijk geacht.

De BCG-PRIME-studie was een dubbelblind placebogecontroleerd gerandomiseerd onderzoek in 20 Nederlandse ziekenhuizen. In totaal werden in de periode 7 september-18 december 2020 meer dan 6000 deelnemers geïncludeerd. Deelnemers waren ouderen (> 65 jaar) met enige vorm van comorbiditeit. Er waren 2 primaire eindpunten: het optreden van (1) een met PCR aangetoonde covid-19-infectie met klinische symptomen of (2) een luchtweginfectie waarvoor ziekenhuisopname of huisartsbezoek noodzakelijk was. Het eindpunt waarvoor als eerste het vooraf bepaalde aantal eindpunten bereikt was, zou het primaire eindpunt worden.

Begin januari was duidelijk dat het beoogde aantal eindpunten voor een met PCR aangetoonde covid-19-infectie met klinische symptomen (n = 65) bereikt was, en werden de data klaargemaakt voor analyse. Op 13 januari werden de data geanalyseerd en op 15 januari door de Data Safety Monitoring Board besproken. Er waren 57 eindpunten bij 3043 deelnemers met het BCG-vaccin en 50 bij 3043 deelnemers die placebo hadden ontvangen. De hazardratio was 1,13 (95%-BI: 0,77-1,65), dat wil zeggen: geen significant verschil in optreden van bewezen covid-19-infectie met symptomen.

Deelnemers zijn geïnformeerd, maar de studie is niet gedeblindeerd en de follow-up om secundaire eindpunten te verzamelen gaat door. Belangrijke vragen zijn of BCG-vaccinatie bescherming biedt tegen ernstige covid-19 (met ziekenhuisopname of sterfte) en tegen luchtweginfecties die ziekenhuisopname of huisartsbezoek noodzakelijk maken. De vraag die de studieresultaten ook opwerpt is wat de effecten zijn van veroudering en bijkomende ziektelast bij kwetsbare ouderen op het immuunsysteem. Dit kan wellicht het positieve effect van de BCG-vaccinatie op de ‘trained immunity’ verminderen.

Inmiddels lopen er wereldwijd ongeveer 20 gerandomiseerde studies waarin het effect van BCG-vaccinatie op het optreden van covid-19 onderzocht wordt. In Nederland lopen nog 2 studies bij zorgmedewerkers en 1 bij gezonde ouderen. De resultaten van die studies worden binnenkort bekend.