Medisch fatalisme

‘Domme vraag,’ antwoordt ze. Ik schrik ervan, van haar reactie maar vooral van mijn eigen nonchalance. Dagelijks spreek ik met mensen over hun gewicht om te inventariseren of daar winst te behalen valt. Want ook voor de longen kan overgewicht een belastende factor zijn. Meestal levert dat een constructief gesprek op, maar deze keer misten mijn woorden de vereiste finesse.

Als ik mijn fout gecorrigeerd heb, komt ze op dreef. Vroeger was ze heel actief, ze wandelde en fietste en haar gewicht was gezond. Maar als donderslag bij heldere hemel kwam haar man te overlijden. Terwijl ze knokte met verdriet, kwam ze kilo’s aan. Ze was vermoeid, kwam niet meer aan beweging toe en at meer dan ooit. ‘Mijn lichaam stond op de overlevingsstand.’

‘En trouwens,’ voegt ze toe, ‘het was zelfmoord en het was zelfverwijt. Dat vertel ik meestal niet.’

‘Mensen kunnen kilo’s aankomen zonder dat het alarm rinkelt’

Overgewicht heb je in alle soorten en maten en onze benadering schiet tekort. Het begint al bij de definitie van het probleem, waarbij het BMI leidend is, terwijl het ziekteproces hem zit in gewichtstoename. Mensen kunnen kilo’s aankomen zonder dat de alarmbellen gaan rinkelen.

Wat was er gebeurd als in het rouwproces van mijn patiënte aandacht was geweest voor beweging, voeding en dagritme? Wonden behandelen we toch ook liefst wanneer ze vers zijn? Haar BMI steeg tot boven de 35. Ze kreeg last van haar knieën, startte bloeddruk- en schildkliermedicatie en kwam pas op mijn poli vanwege slaapapneu. Zonder domme vraag had ik voorbij kunnen gaan aan de persoonlijke geschiedenis van haar overgewicht en kunnen starten met CPAP-behandeling.

Onder collega’s heerst veel scepsis met betrekking tot leefstijlbehandeling. Het nut ervan zou onvoldoende bewezen zijn, voor iedere verdwenen kilo zou er minstens anderhalf terugkomen of de leefstijlindustrie zou puur op winstbejag uit zijn. Het medisch fatalisme verlamt de zorg en de medische wetenschap. Hoe voer je een gerandomiseerde, gecontroleerde studie uit met een behandeling waarvoor geen placebo bestaat? Hoe doe je recht aan al die individuele omstandigheden die bijdragen aan het overgewicht? Hoe begeleid je mensen op de lange termijn? En ligt de ‘window of opportunity’ niet ver vóór het moment dat iemand voldoet aan de ziektedefinities?

We moeten ons bezinnen op onze eigen rol in het probleem. Niet alleen denken vanuit termen als ziekte en genezen, maar ook vanuit gezondheid en voorkómen. Anders zijn we straks alleen nog maar pleisters aan het plakken op chronische wonden.