Klimaatverandering: ook een probleem voor de gezondheidszorg

De meeste lezers van het Tijdschrift zal het niet zijn ontgaan dat van 7 tot 18 december 2009 in Kopenhagen een wereldtop over klimaatverandering plaatsvindt. Ook Nederlandse politici is er veel aan gelegen van deze conferentie een succes te maken (B512, bl. 2420). De bedoeling is om overeenstemming te bereiken over een opvolger van het Verdrag van Kyoto uit 1997, waarbij landen zich verplichtten om de uitstoot van broeikasgassen in 2008-2012 met 5% te verminderen ten opzichte van 1990.

Een enkele uitzondering daargelaten (A1518, bl. 2423) zijn de meeste klimaatdeskundigen het erover eens dat de opwarming van de aarde verband houdt met de hogere concentratie van door mensen in de atmosfeer gebrachte broeikasgassen, zoals CO₂. Een reductie van 80-95% in 2050 is noodzakelijk om een opwarming van de aarde met meer dan 2°C te voorkomen (Intergovernmental Panel on Climate Change: www.ipcc.ch).

Klimaatverandering krijgt de laatste jaren ook toenemend aandacht in de medisch-wetenschappelijke literatuur.l Ter gelegenheid van de conferentie in Kopenhagen heeft een groot aantal medische tijdschriften zelfs besloten een speciaal nummer te wijden aan de relatie tussen klimaatverandering en gezondheid. Zo ook de redactie van het Tijdschrift.

Is klimaatverandering dan een probleem voor de gezondheidszorg? Het antwoord daarop is een volmondig: ‘ja’. Klimaatverandering leidt tot nieuwe gezondheidsrisico’s die de komende decennia in de gezondheidszorg hier en elders zullen moeten worden opgevangen.l De ernstigste gevolgen zullen zich voordoen in arme en warme landen, en worden in dit tijdschriftnummer samengevat (A1420, bl. 2430). Een van de ziekten waarvan het verspreidingspatroon door klimaatverandering wordt beïnvloed is dengue, en ook Nederlandse reizigers naar warme landen zullen met deze ziekte in toenemende mate te maken krijgen (A725, bl. 2454; A778, bl. 2453).

Maar ook binnen Nederland zullen de gezondheidsgevolgen van klimaatverandering merkbaar zijn (A1515, bl. 2425). Ondanks onze veel grotere CO₂-schuld zijn de effecten hier kleiner en ook beter beheersbaar dan in lage-inkomenslanden met minder gematigde klimaten – een onrechtvaardigheid waarmee bij internationale afspraken over beperking van toekomstige CO₂-uitstoot natuurlijk rekening moet worden gehouden. Niettemin zijn de gezondheidsgevolgen ook in Nederland serieus genoeg, bijvoorbeeld meer gezondheidsproblemen door pollenallergie (A1410, bl. 2435). Andere problemen zijn meer hittestress, meer vectorgebonden infectieziekten, zoals de ziekte van Lyme, en meer water- en voedselgebonden infectieziekten (A1515, bl. 2425).

Schattingen van de negatieve gezondheidseffecten in Nederland voor de komende decennia komen uit op enkele honderden extra sterfgevallen en enkele duizenden extra ziektegevallen per jaar.l Dat is voor een goed geoliede machine als de Nederlandse gezondheidszorg natuurlijk prima te overzien. Toch zullen enkele aanpassingen noodzakelijk zijn. Bijvoorbeeld waarschuwingssystemen om kwetsbare mensen tegen de gevolgen van hitte te beschermen, evenals voorlichting aan buitenrecreanten om tekenbeten te voorkómen en tijdig op te merken (A1515, bl. 2425). Ontwikkeling en evaluatie van effectieve tegenmaatregelen verdienen zeker meer prioriteit in het Nederlandse onderzoeksbeleid.

Er is echter nog een tweede en misschien wel belangrijker klimaatprobleem voor de gezondheidszorg. De zorg draagt zelf in hoge mate bij aan de uitstoot van broeikasgassen. Amerikaanse en Engelse studies wijzen erop dat 3-7% van de totale CO₂-emissie in die landen op het conto van de gezondheidszorg komt.l Niet alleen worden zorginstellingen met fossiele brandstoffen verwarmd en verlicht, maar gaan ook productie en transport van hulpmiddelen, materialen en ziekenhuisvoeding gepaard met een enorme uitstoot van broeikasgassen.

In Engeland is daarom een plan opgesteld om de CO₂-emissie van de National Health Service substantieel te verminderen door maatregelen te nemen op het terrein van zuiniger bouwen, vervoer van personeel en patiënten, ziekenhuisvoeding en watergebruik.l In Nederland is de aandacht voor deze nieuwe opgave van de gezondheidszorg nog beperkt. Het is hoog tijd dat daar verandering in komt.