Kans en toeval in de geneeskunde

Written by a mathematical physicist (and son of a surgeon), this article provides a partly historical and partly substantive introduction to the concepts of chance and probability, with an occasional side trip to medicine. In the history of medicine, chance and probability were by no means compliments, but by dealing with them correctly, they can make a successful comeback in Evidence Based Medicine, for example. Essential to thinking about chance is that it has many different meanings, all of which are negatively defined, i.e. by their polar opposite. The mathematical concept of probability also has several interpretations, the main question being whether the probability of an event is contained in that event itself, or only exists in the head of the person who assigns the probability. A deeper understanding of this matter will hopefully help physician and patient understand a diagnosis, and administrators in budgeting.

Conflict of interest and financial support: none declared.

Probability is a child of the low sciences, such as alchemy or medicine, which had to deal in opinion, whereas the high sciences, such as astronomy and mechanics, aimed at demonstrable knowledge.

Samenvatting

Als mathematisch fysicus – en zoon van een chirurg – geef ik in dit artikel een deels historische en deels inhoudelijke inleiding op de begrippen ‘kans’ en ‘toeval’, met hier en daar een uitstapje naar de geneeskunde. In de geschiedenis van de geneeskunde hadden de begrippen ‘kans’ en ‘toeval’ in eerste instantie allerminst een positieve connotatie, maar door er juist mee om te gaan kunnen ze in bijvoorbeeld evidencebased medicine toch nuttig zijn. Essentieel voor het denken over het begrip ‘toeval’ is dat het vele verschillende betekenissen heeft, die alle negatief gedefinieerd zijn, dat wil zeggen: door hun tegenpool (bijvoorbeeld ‘toevallig’ vs. ‘expres’). Ook het wiskundige begrip ‘kans’ heeft meerdere interpretaties: enerzijds een ‘objectieve’ kans op een gebeurtenis die een eigenschap van de gebeurtenis zelf is, anderzijds een ‘subjectieve’ kans die afhangt van de beschikbare kennis over de gebeurtenis. Dieper begrip van deze materie helpt hopelijk artsen en patiënten bij het begrijpen van een prognose, en bestuurders bij het begroten.