Een jaar vol medisch vuurwerk

We staan aan het einde van een enerverend jaar waarin we veel geleerd hebben, maar waarin ook veel van het geleerde is afgedankt. Kennis fluctueert nu eenmaal.

Een bijzondere vorm van kennisfluctuatie is de hype. Heel even leek covid-19 zelf een gehypete infectie in Chinees Verweggistan, maar al snel bleek het een onvoorstelbare pandemie. Als onderwerp van hypes doet covid-19 het evenwel nog steeds uitstekend (D5522). De als effectieve covid-19-remedie gehypete geneesmiddelen blijken uiteindelijk vaak meer kwaad dan goed te doen (D5475). Zo vergaat het hypes: door supersonisch snelle omarming van nieuwe kennis schiet deze als een vuurpijl in de media naar voren, waarbij de hoopvolle nieuwsflitsen schadelijke bijwerkingen lang verhullen. Zijn dit soort ongelukken onontkoombaar bij de opbouw van medische kennis? Dat is de grote vraag achter een aantal fascinerende artikelen over diverse medische hypes, van het koolhydraatarm dieet (D5457) tot factor V Leiden (D5562).

Spinozaprijswinnaar Rens Bod biedt ons met zijn wereldgeschiedenis van de menselijke kennis een helpende hand voor beantwoording van die hamvraag. In zijn boek ‘Een wereld vol patronen’ adviseert hij patronen en principes te onderscheiden. Dat zoeken naar patronen is volgens Bod een wezenlijk kenmerk van Homo sapiens. Het vroegste voorbeeld van een patroon noemt hij de streepjes die 40.000 jaar geleden in mammoetslagtanden werden gekrast voor de opeenvolgende maanstanden. Het duurde echter nog wel even voor Homo sapiens ook de juiste principes achter die waargenomen patronen benoemde. Pas zo’n 2000 jaar voor Christus werd volgens Bod het eerste wiskundige principe in een Babylonische kleitablet gekrast.

De relaties tussen patronen en principes variëren van meet af aan sterk, van geheel afwezig tot een dwingende logica. Die variatie zien we zeker ook in de geneeskunde. Zo definieerde de Romeinse arts Galenus met zijn humorenleer de principes achter gezondheid en ziekte zonder enig onderliggend feitenpatroon. Hij mag dan een onzinverkoper zijn geweest, met zijn 350 publicaties en zijn status als keizerlijke lijfarts wist Galenus de geneeskunde ongeveer 1000 jaar te domineren.

Door onze hyperige media gaan opkomst en ondergang van ‘kennis’ heden ten dage zo snel dat we het met zijn allen amper kunnen bijbenen. Juist daarom hopen we dat u rustig zonder vuurwerk van dit eindejaarsnummer kunt genieten. U kunt de artikelen lezen als kerstpuzzels en reflecteren over waar u zelf staat in deze wonderlijke wereld vol medische patronen en principes. Bent u patroonheilige of ‘Prinzipienreiter’? In voor een hype of uit op echte kennis?