Dick van Bekkum (1925-2015)

Vlak vóór zijn 90e verjaardag is Dick van Bekkum na een kort ziekbed overleden op 17 juli 2015. Van Bekkum is een van de grondleggers van de beenmergtransplantatie en heeft zijn stempel gezet op de organisatie van de Nederlandse gezondheidszorg.

Hij werd in 1925 in Batavia geboren, studeerde geneeskunde in Leiden en promoveerde in 1952 cum laude bij professor Andries Querido op een proefschrift over testosteron. Hij was een leven lang verbonden met de Nederlandse Gezondheidsorganisatie TNO. Na zijn promotieonderzoek ging hij, 27 jaar oud, eerst werken bij het Medisch-Biologisch Laboratorium van de Defensieorganisatie TNO. Hij richtte later het Radiobiologisch Instituut (RBI) van de Gezondheidsorganisatie TNO op, waarvan hij in 1960 directeur werd. Het RBI-TNO zou een onderzoeksinstituut van naam worden op het gebied van experimenteel stralingsonderzoek, transplantatie, stamcelonderzoek en kankertherapie. Dick was wars van hiërarchie en poeha. In het instituut heerste een mentaliteit van georganiseerde chaos. In 1966 trok de nieuwe medische faculteit van de Erasmus Universiteit Rotterdam Van Bekkum aan als hoogleraar in de radiobiologie. In 1967 werd Van Bekkum in Leiden benoemd in de experimentele transplantatiebiologie.

De herkenning dat het genezende effect van beenmergtransplantatie na straling berust op het aanslaan van beenmergcellen van de donor bij de ontvanger, betekende de eerste wetenschappelijke doorbraak. Ook de ontdekking van de ‘graft-versus-host’-reactie opende de weg voor de klinische toepassing van stamceltransplantatie. Het viermanschap Van Bekkum, Van Rood en de kinderartsen Dooren en Vossen verrichtte in 1967 in Leiden de eerste succesvolle beenmergtransplantatie bij de mens.

Tijdens een verblijf in 1976 aan de National Institutes of Health in Bethesda bij Washington, DC maakte Van Bekkum kennis met het ambitieuze kankerprogramma in de VS en de oprichting van de Comprehensive Cancer Centers aldaar. Na terugkomst stond hij aan de wieg van de Integrale Kankercentra (IKR) in Nederland. Van Bekkum zou de IKR gedurende 20 jaar leiden. Van Bekkum is bovendien de geestelijke vader en initiator van de Nederlandse Kankerregistratie en voorvechter van het Nederlandse borstkankerscreeningsprogramma.

Van Bekkum richtte in 1969 samen met prins Claus de Stichting Biowetenschappen en Maatschappij op; hij was gedurende vele jaren voorzitter van deze stichting. Bovendien was hij redacteur en auteur van een groot aantal cahiers dat de stichting publiceerde over ontwikkelingen in de medische wetenschap en de ethische en maatschappelijke kanten daarvan. Hiervoor viel hem in 2009 de Van Walree Prijs van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) ten deel, die bestemd is voor personen die medisch onderzoek voor een breed publiek toegankelijk hebben gemaakt.

Dick van Bekkum is een van de oprichters van de European Organisation for Research on Treatment of Cancer, die hij van 1969-1976 als president leidde. In 1973 werd Van Bekkum benoemd in de KNAW.

Na zijn pensionering bij TNO begon Van Bekkum samen met Dinko Valerio and Bob Löwenberg IntroGene. Dit biotechbedrijf zou later opgaan in Crucell BV, dat vaccins en antistoffen ontwikkelt. In 2010, inmiddels 85 jaar oud, startte hij Cinderella Therapeutics, een non-profitorganisatie in Nederland die de beschikbaarheid van veelbelovende weesgeneesmiddelen voor patiënten zonder belemmeringen en voor een acceptabele prijs wil mogelijk maken. Cinderella Therapeutics koos voor een onconventionele aanpak: de productie van geneesmiddelen tegen kostprijs.

Dick heeft in zijn 90 jaar geen minuut verspild dankzij zijn tomeloze energie, niet alleen als een origineel onderzoeker maar ook als ‘veranderaar van de wereld’. Zijn medewerkers en leerlingen verliezen met zijn overlijden een uitzonderlijk inspirerende collega en een loyale en dierbare vriend.