Covid-19-vaccins: ‘mix and match’?

Al enige tijd is er de vraag of de twee vaccinaties tegen SARS-CoV-2 met hetzelfde vaccin moeten gebeuren of dat het ook mogelijk is te wisselen van vaccin. Dat laatste zou uiteraard meer flexibiliteit geven. Nu is besloten dat alleen mensen boven de 60 jaar gevaccineerd zullen worden met het AstraZeneca-vaccin, wordt de vraag nog relevanter. Wat moet er gebeuren met mensen jonger dan 60 jaar die al de eerste prik met het AstraZeneca-vaccin hebben gekregen? De Gezondheidsraad stelt in een persbericht: ‘Mensen onder de 60 die al een eerste prik met het AstraZeneca-vaccin hebben gekregen kunnen wel hun tweede dosis vaccin krijgen.’1 Dit omdat er (nog) geen berichten zijn van ‘vaccine-induced prothrombotic immune thrombocytopenia’ (VIPIT) na de tweede inenting. In Duitsland wordt desondanks geadviseerd om mensen onder de 60 jaar die al de eerste prik met het AstraZeneca-vaccin hebben gehad, de tweede prik te geven met een mRNA-vaccin.2 Ook in Frankrijk is dit het advies. Maar kan dat zomaar?

Er zijn tot nu toe geen klinische studies uitgevoerd naar het effect van een eerste inenting met een AstraZeneca-vaccin gevolgd door een tweede inenting met een mRNA-vaccin of vice versa. Zo’n studie – de zogenoemde Com-CoV-studie – wordt momenteel voorbereid en zal door de Universiteit van Oxford worden uitgevoerd,3 maar de resultaten ervan zullen nog enige tijd op zich laten wachten. Wel zijn er al ervaringen met het gebruik van twee typen vaccins tegen andere ziektes, en die zijn over het algemeen heel positief.

De vakterm voor de aanpak waarbij gebruikgemaakt wordt van twee typen vaccins, is ‘heterologous prime-boost’-strategie. Het eerste vaccin (‘prime’) initieert de immuunreactie en het tweede vaccin (‘boost’) zorgt voor verdere versterking van die reactie. Het combineren van twee typen vaccins kan voordelig zijn als de vaccins verschillende immuunreacties induceren, bijvoorbeeld als het ene vaccin bijzonder effectief is in het opwekken van antilichamen en het andere vaccin in het activeren van T-cellen. Deze combinatie biedt als het ware het beste van twee werelden. Bij vaccins die gebaseerd zijn op een specifiek type adenovirus speelt nog iets anders. De eerste injectie met zo’n vaccin wekt niet alleen antilichamen op tegen het ingebouwde antigen (het spike-eiwit van SARS-CoV-2), maar ook tegen oppervlakte-eiwitten van het adenovirus. Bij de tweede inenting kunnen deze antilichamen de werking van het vaccin belemmeren. Het effect van een booster is dan ook bij dit type vaccins beperkt. Door te kiezen voor een andere strategie, zoals een tweede prik met een mRNA-vaccin, wordt dit probleem omzeild en kan wellicht een beter boostereffect worden bewerkstelligd.

Dierexperimenten lijken deze hypothese inderdaad te bevestigen. Chinese wetenschappers hebben verschillende combinaties van covid-19-vaccins van Chinese makelij in muizen onderzocht. De grootste hoeveelheid neutraliserende antilichamen werd geïnduceerd door de muizen eerst te vaccineren met een adenovirusvaccin, gevolgd door een prik met een mRNA-vaccin.4 De strategie waarbij de muizen eerst gevaccineerd werden met een mRNA-vaccin, gevolgd door een prik met een adenovirusvaccin, resulteerde niet in een verbetering, maar deed ook niet onder voor de ‘homologous prime-boost’-strategie. Wat uit de dierexperimenten niet kon worden afgeleid is in hoeverre er sprake is van heftigere bijwerkingen bij gebruik van een mix van vaccins.

Er valt dus nog veel te leren over ‘prime-boost’-strategieën en hoe we deze het beste kunnen inzetten voor een optimaal resultaat. Onderzoek hiernaar onder mensen jonger dan 60 jaar bij wie vaccinatie met het AstraZeneca-vaccin wordt opgevolgd door een prik met een mRNA-vaccin biedt unieke kansen.