Belangenverstrengeling

Af en toe krijgen we post van lezers over vermeende belangenverstrengeling van auteurs die niet of onvolledig gemeld is. Soms is dat terecht en zijn er wel degelijk belangen waarvan de lezers moeten weten. U bewijst ons dan een goede dienst, want als redactie moeten we afgaan op de informatie die de auteurs ons geven; wij hebben niet de middelen om belangenverklaringen systematisch op juistheid te controleren. Er hoeft niets mis te zijn met belangenverstrengeling; van onderzoekers wordt immers verwacht dat ze temidden van dit krachtenveld opereren. Belangenverstrengeling wordt pas problematisch als ze onzichtbaar is voor de lezer. We weten nu eenmaal dat door de industrie gesponsorde studies betere resultaten laten zien. We weten ook dat lezers veel minder waarde hechten aan uitkomsten van studies waarvan auteurs financieel profiteren.

Wat verstaan we precies onder belangenverstrengeling? In de definitie van belangenverstrengeling gaat veel aandacht uit naar de financiële component. Maar de impact van belangenverstrengeling wordt groter als we de volgende definitie hanteren: ‘beïnvloeding van de behandeling van patiënten of de beoordeling van de onderzoeksresultaten door financieel gewin en rivaliteit’. Dat financiële gewin is – hoewel niet altijd eenvoudig – meestal nog wel te achterhalen en zal daarom steeds betrouwbaarder gerapporteerd worden. Voor het zichtbaar maken van niet-financiële conflicterende belangen hebben we nog geen goede strategie. Wetenschappers kunnen als hoogleraar aan hun profiel in de media werken, terwijl onbesproken blijft dat hun leerstoel en onderzoek door een bedrijf of bedrijfstak middels een stichting worden gefinancierd. Reviewers kunnen de toewijzing van subsidiegelden of de beoordeling van manuscripten beïnvloeden door simpelweg negatief te adviseren over concurrerende onderzoekers, zonder dat daar een haan naar kraait. Die beoordelingen gebeuren immers nog steeds veelal in de anonimiteit en op basis van gedeelde deskundigheid. We moeten maar aannemen dat hun eerlijkheid en normbesef deugen. We hebben geen beter alternatief, maar ook hier zou openheid van wetenschappers en reviewers mogelijke verstrengeling zichtbaar moeten maken.

Die eigen melding blijft een zwakke schakel. Misschien moet je het oordeel over een eventuele verstrengeling maar gewoon aan de lezer overlaten en auteurs en reviewers aanmoedigen om ruim te melden. Medische tijdschriften lopen voorop om auteurs aan te sporen mogelijke belangenverstrengeling te melden. De gewone media, ook onze kwaliteitskranten, hebben het zelden over de financiële en wetenschappelijke belangen van de schrijvers of de geïnterviewde achter de stukken. Pak een willekeurige zaterdagbijlage en lees een achtergrondstuk over een medisch of financieel-economisch probleem. Natuurlijk zijn die gegevens snel met Google gevonden, maar dat maakt het goed interpreteren van informatie wel erg tijdrovend.

Kortom, wij hechten erg aan de belangenverklaringen van onze auteurs, maar ook aan de opmerkingen van u als lezer, als u denkt dat er zaken vergeten zijn. Daar wordt de informatie beter van en gaat de kwaliteit van dit tijdschrift mee omhoog.