AstraZeneca: prima vaccin, nu de organisatie nog

De Universiteit van Oxford was samen met haar partner AstraZeneca een van de eerste partijen die een kandidaat-vaccin tegen SARS-CoV-2 had. Het vaccin, genoemd AZD1222, bestaat uit recombinant-chimpansee-adenovirussen waarin de genetische informatie voor het spike-eiwit van SARS-CoV-2 werd gezet.

Na eerste bemoedigende resultaten van een klinische fase 1/2-studie werd al in mei begonnen met een fase 2/3-studie.1 En daar begon het mis te gaan. Er werd gekozen voor een zeer complexe studieopzet met maar liefst 10 verschillende behandelgroepen, gebaseerd op leeftijd en het ontvangen van een enkele dan wel 2 vaccinaties. Bovendien ontving een deel van de deelnemers bij de eerste inenting per ongeluk een halve dosis, waardoor er zelfs 20 verschillende behandelgroepen ontstonden. Overzicht krijgen was lastig, maar uiteindelijk was de uitkomst van een eerste analyse dat voor een optimale immuunrespons 2 injecties met de volle dosis nodig waren, en dat het vaccin in ouderen en jongeren min of meer even goed werkte.2

Vaccineffectiviteit

Voor een eerste inschatting van de vaccineffectiviteit met betrekking tot bescherming tegen een symptomatische SARS-CoV-2-infectie werden de resultaten van bovengenoemde, Britse fase 2/3-studie samengevoegd met de resultaten van een Braziliaanse fase 3-studie. Om het nog wat ingewikkelder te maken, werd voor de klinische studies ook nog gekozen voor verschillende tussenpozen tussen de eerste en de tweede prik. Uit deze analyse bleek dat het normaal gedoseerde vaccin een lagere effectiviteit had (62%) dan de vaccinatie die onbedoeld met een halve eerste dosis begon (90%).3 Verdere analyses lieten echter zien dat dit tenminste deels te wijten was aan een langere tussenpoos tussen de 2 vaccinaties in de lage-dosis-/hoge-dosisgroep.4

Op 22 maart 2021 maakte AstraZeneca in een persbericht de tussentijdse resultaten bekend van een nieuwe fase 3-studie: 79% bescherming tegen een symptomatische SARS-CoV-2-infectie en maar liefst 100% bescherming tegen ernstige ziekte.5 Dezelfde avond suggereerde de FDA echter dat er inmiddels een tweede analyse was met iets minder rooskleurige resultaten. Daarop rapporteerde AstraZeneca de resultaten van een nieuwe analyse. Met een effectiviteit van 76% (68-82%) in de gehele studiepopulatie en 85% (58-95%) in ouderen, en met 100% bescherming tegen ernstige ziekte, verschilde die echter niet veel van de oorspronkelijke.6

Bijwerkingen

Dan zijn er natuurlijk nog de bijwerkingen, met name de gevallen van cerebrale veneuze sinustrombose (CVST) veroorzaakt door heparine-geïnduceerde trombocytopenie.7 Een verband met de vaccinatie lijkt waarschijnlijk, maar gelukkig is de incidentie met ca. 1 op de 800.000 tot 1 miljoen gevaccineerden zeer laag. Ook kan CVST, mits tijdig opgemerkt, succesvol behandeld worden met intraveneus toegediende immunoglobulines.7

Leveringsproblemen

Een ander punt van zorg is de onbetrouwbaarheid van AstraZeneca bij de levering van de vaccins. In het eerste kwartaal van 2021 is maar een kwart van de beloofde 120 miljoen doses geleverd. Ook voor het tweede kwartaal lijkt het erop dat er veel minder doses geleverd zullen worden dan afgesproken.

Conclusie

Helaas ondermijnen de voortdurende incidenten, die voor een flink deel worden veroorzaakt door slecht management en slechte communicatie, het vertrouwen in het AstraZeneca-vaccin. Dat is jammer. Het vaccin is namelijk over het algemeen heel veilig en beschermt goed tegen ziekte en uitstekend tegen ernstige ziekte. Daarnaast is het vrij goedkoop en goed hanteerbaar. Deze eigenschappen maken het tot een zeer belangrijke pilaar in de strijd tegen covid-19.