Acute duizeligheid

Duizeligheidsaanvallen zijn acute, onaangename sensaties van bewegingspatronen waarbij de patiënt zich realiseert dat ze in werkelijkheid niet bestaan. Een duizeligheidsaanval, komend als een donderslag bij heldere hemel, brengt een patiënt en zijn directe omgeving nogal eens in paniek. Duizeligheidsaanvallen hebben zeer verschillende oorzaken.1 Er wordt onderscheid gemaakt tussen aanvalsgewijze duizeligheid en duizelingen. Het verschil betreft de duur: duizelingen duren minder dan een halve minuut, duizeligheidsaanvallen duren langer.

Aanvalsgewijze duizeligheid

Het syndroom van Ménière is de meest voorkomende oorzaak van duizeligheidsaanvallen.2 Het omvat 3 symptomen: aanvallen van duizeligheid, vergezeld van vegetatieve verschijnselen zoals misselijkheid, braken, sterk zweten en algeheel onwel bevinden, en oorsuizen met gehoorverlies aan één oor. Het syndroom komt bij vele aandoeningen voor en is dan een onderdeel van een geheel symptomencomplex; zoals bij diabetes mellitus.

– Het syndroom van Lermoyez is een afwijkende vorm van het syndroom van Ménière, waarbij het gehoor tijdens een aanval niet slechter, maar juist beter wordt.

– Ziekte van Ménière. Indien de pijndrempel voor harde geluiden verlaagd is aan het betreffende oor, hetgeen bewijzend is voor een cochleaire aandoening, spreekt men van ziekte van Ménière. De aanvallen komen eenmaal per dag tot eenmaal per jaar voor en kunnen 10 minuten tot vele uren duren. De oorzaak van de ziekte is niet bekend. Er zijn veranderingen in het binnenoor aangetroffen, maar ook afwijkingen in het centrale zenuwstelsel.

De therapie is nogal omstreden. Operatie wordt door velen afgewezen, vooral omdat de resultaten twijfelachtig zijn en de ziekte uiteindelijk meestal beiderzijds voorkomt. Medicamenteuze behandelingsmethoden, waarbij een effect op zeer verschillende aangrijpingspunten wordt gepostuleerd, zijn het meest gangbaar.

Tumoren in de achterste schedelgroeve kunnen zich manifesteren als een syndroom van Ménière.6 De begeleidende overige verschijnselen maken het onderscheid echter doorgaans snel duidelijk. Mediaal gelegen cerebellumtumoren kunnen zeer hevige aanvallen van duizeligheid geven, vergezeld van hoofdpijn, oorsuizen, nystagmus en ernstige ataxie.

Arachnoiditis pontocerebellaris (syndroom van Bárány) is een ziektebeeld, waarbij in de achterste schedelgroeve arachnoiditis bestaat, die nogal eens aanleiding geeft tot het aldaar vormen van multipele cysten. Doordat bij dit ziektebeeld tevens een facialisparese en een trigeminusneuralgie voorkomen, lijkt het klinische beeld op dat van een brughoektumor. Bij onderzoek vindt men niet alleen afwijkingen van de brughoekzenuwen, de N. vestibuli, de N. cochleae, de N. trigeminus, de N. abducens en de N. facialis, maar ook van het cerebellum. Het acute begin, het wisselende verloop en het feit dat symptomen tijdens het vrije interval weer geheel kunnen verdwijnen, zijn kenmerkend voor dit syndroom. De behandeling is chirurgisch.

Acute eenzijdige labyrintuitval

De acute uitval van de functie van één evenwichtsorgaan geeft verschijnselen die geheel overeenkomen met die van een Ménière-aanval, met dien verstande dat de duizeligheidsaanval veel langer duurt. Indien ook de cochlea uitvalt, ontstaat er acuut een zeer groot gehoorverlies. De ernstige duizeligheid kan dagen tot weken aanhouden, om dan geleidelijk minder te worden. Snelle hoofdbewegingen blijven doorgaans ook daarna nog gedurende maanden tot jaren in staat om een duizeling teweeg te brengen.

Labyrintuitval kan worden veroorzaakt door een ontsteking van het binnenoor (bacterieel of viraal) of door een cerebrovasculair accident. Alleen behandeling met antiduizeligheidsmiddelen en het doen van vestibulaire adaptatie-oefeningen kan soms helpen.

Ischemische stoornissen in het stroomgebied van A. vertebralis en A. basilaris

Bij ischemische aanvallen in het A. vertebralisgebied komt duizeligheid veelvuldig voor. Ook komen hierbij vegetatieve verschijnselen voor als braken, transpireren, bleekheid en paresthesieën van een gelaats- of lichaamshelft, dysfagie, dysartrie, dubbelbeelden en ptosis. Gehoorverlies, geheugenstoornissen en bewustzijnsstoornissen worden soms aangetroffen. De aanvallen kunnen enkele minuten tot vele uren duren.

Duizelingen

Duizeligheid bij kinderen

Aanvalsgewijze duizeligheid zonder gehoorafwijkingen en zonder oorsuizen bij kinderen van 4-15 jaar wordt als een afzonderlijk ziektebeeld beschouwd. De aanvallen duren doorgaans slechts enkele tientallen seconden en worden gekenmerkt door zuivere draaisensaties. De duizeligheid kan zo sterk zijn dat de patiënt niet meer kan lopen, staan of zitten. Direct na de aanval is het herstel volledig. De aanvalsfrequentie is zeer onregelmatig en varieert van één aanval per week tot een aanval in enkele maanden. De oorzaak van de aandoening is niet bekend. Doorgaans verdwijnt het ziektebeeld voor het 15e jaar.7

Epileptische duizeligheid

Bij focale epileptische aandoeningen kunnen duizeligheidsaanvallen voorkomen die grote gelijkenis hebben met die bij het syndroom van Ménière. De aanvallen zetten zéér acuut in, duren vaak korter dan 10 seconden en gaan vaak vergezeld van een kortdurende bewustzijnsstoornis. Overigens komt duizeligheid bij epilepsie veelvuldig voor, waarbij onder duizeligheid vooral draaisensaties worden verstaan die vele seconden kunnen duren. Misselijkheid komt soms pas na afloop van de duizeling. In een niet gering aantal gevallen zou epilepsie geen aanleiding geven tot grote convulsies, maar zich beperken tot duizeligheidsklachten.8

Cerebrale aandoeningen

De klachten bij hersenaandoeningen betreffen eerder zweverigheid, momenten van even wankelen of verstappen dan een zuivere draaiduizeligheid. Kortdurende duizelingen komen veelvuldig voor bij hypertensie en kunnen verklaard worden door kortdurende hersenischemie. Een reflexmechanisme zou de duizelingen bij atherosclerosis cerebri verklaren.

Migraine-equivalent

Migraine-aanvallen hebben soms als prodromen duizelingen met het typsiche karakter van draaiduizeligheid. Ook gaat de duizeligheid wel eens de plaats van hoofdpijn innemen, zodat ze de voornaamste klacht wordt, waarbij de vegetatieve verschijnselen niet ontbreken. De migraine gaat dan sterk op een aanval van de ziekte van Ménière lijken, waarbij dan echter het oorsuizen en het gehoorverlies ontbreken. De ziektebeelden hebben overigens meer gemeen; zo ziet men bij lijders aan de ziekte van Ménière dat zij vaak een voorgeschiedenis hebben waarin migraine voorkomt.

Cervicale duizeligheid

Prikkeling van de achterwortels van het halsmerg kan duizelingen veroorzaken. Deze prikkeling kan teweeg worden gebracht door plotselinge hoofdbewegingen en door het hoofd in uiterste rotatiestand of in extensie te brengen. Ofschoon de duizelingen meestal van korte duur zijn, worden ze als zeer onaangenaam ervaren. Behalve prikkeling van de achterwortels kan ook het beklemd raken van de A. vertebralis ten gevolge van rotatie van het hoofd duizelingen opwekken. Het onderscheid tussen cervicale duizeligheid van vasculaire oorsprong en van proprioceptieve oorsprong kan worden gemaakt op grond van verschil in de nystagmus die de cervicale duizelingen altijd vergezelt. De verschillen betreffen dan de vorm van de nystagmus, de latentietijd en de snelheid van de langzame fase.

Benigne paroxismale positieduizeligheid

(Aanvallen van draaiduizeligheid opgewekt door een verandering in lichaamshouding.) De aanvallen doen zich meestal zeer acuut voor en gaan vergezeld van misselijkheid. Gehoorklachten noch oorsuizen komen erbij voor. Vaak komen de aanvallen bij zeer specifieke positieveranderingen voor, bijvoorbeeld uitsluitend bij gaan liggen, of bij draaien van rug- naar rechter-zijligging.910

Therapie

Acute duizeligheidsaanvallen brengen onrust en paniek teweeg bij patiënt en omstanders. De eerste aanval van het syndroom van Ménière kan verward worden met ziektebeelden zoals acute voedselvergiftiging, hypoglykemisch coma, cerebrovasculair accident en ook met dronkenschap, waardoor een Ménière-aanval wel eens in een politiecel moet worden doorstaan. Uiteraard moet bij duizeligheid de onderliggende aandoening, indien mogelijk, behandeld worden. In vele gevallen blijft echter de klacht duizeligheid bestaan, bijvoorbeeld bij de ziekte van Ménière, waarvoor geen passende therapie voorhanden is.

De acute duizeligheidsaanval kan het beste behandeld worden met anti-emetica per suppositorium, waarbij domperidon-suppositoria (ad 60 mg, 3 dd 1) de voorkeur verdienen. Andere mogelijkheden zijn prochloorperazine-suppositoria (ad 25 mg, 3 dd 1) en thiëthylperazine-suppositoria (ad 6,5 mg, 1-3 dd 1). In ernstige gevallen kan ook 10 mg diazepam intraveneus of intramusculair worden gegeven. Het enige dat bereikt wordt, is dat de aanval milder verloopt, het gelukt vrijwel nooit hem volledig te onderdrukken.