Muziek vermindert angst en pijn rond operaties*

De bevindingen van Rosalie Kühlmann en anderen dat angst en pijn rond een operatie kan worden verminderd door muziekinterventie is interessant omdat het de kans geeft om het begrip placebo waartegen zij zich afzetten eens in het kort te belichten. Zij stellen dat een placebo-effect bij ‘muziektoediening’ niet voor de hand ligt aangezien muziek tijdens narcose nauwelijks dergelijk effect kan veroorzaken. Wat brengt de pijnreductie dan wel te weeg en wat bedoelen zij met ‘nauwelijks’? Zij gaan daar niet op in. Vanuit een reductionistisch perspectief moet er toch een biologisch mechanisme zijn dat het gevonden effect kan verklaren.

Een placebo-effect is een verbetering van symptomen die toegeschreven kan worden aan het deel uitmaken van een therapeutische ontmoeting met haar rituelen, symbolen en interacties.(1) Het effect treedt vooral op bij verschijnselen die op beleving betrekking hebben zoals pijn, misselijkheid, moeheid of zwaarmoedigheid. Een placebo in wat voor vorm dan ook is niet inert. Al veel langer is bekend dat het pijnstillende effect van een placebo met naloxon dat een opiaat-receptor antagonist is, kan worden opgeheven. Dat betekent dat er neurobiologische mechanismen zijn via welke het placebo-effect verloopt en dat het niet om verbeelding gaat.

Afbeeldingsonderzoek van de hersenen heeft de laatste jaren toenemend het inzicht gegeven dat placebo-effect inderdaad geen verbeelding is maar zijn fysiologische werking  heeft in een aantal hersengebieden. In die processen spelen endorfinen, hormonen en neuromodulatoren als oxytocine en serotonine een rol in.(2) Bovendien is gebleken dat veel van de door placebo geactiveerde hersengebieden overeenkomen met die waarin er een associatie met pijn en emoties is.(3,4) Er zijn zelfs sterke aanwijzingen dat er onderliggend een genetische configuratie is in relatie met het dopaminemetabolisme die maakt dat sommige patiënten er gevoeliger voor zijn dan andere.(5) De tot nu toe gevonden genen zijn dezelfde die ook een relatie hebben met pijn en analgesie.

De aard van de interventie met muziek in de perioperatieve periode suggereert dat het gaat om een variant van het toedienen van een placebo, hoewel er wel degelijk iets concreets wordt aangeboden. Pijn is bij uitstek een beleving die past binnen de verschijnselen die placebo-gevoelig zijn. Uiteraard is er door onderzoekers op dit gebied niet door een placebo-bril naar de effecten van muziekinterventie gekeken. Het zou evenwel goed zijn om het op neurobiologische mechanismen gefundeerde placebo-effect meer krediet te geven en het niet zo stiefmoederlijk te behandelen. Het is een serieus verschijnsel dat meer onderzoek behoeft vooral ook aangezien een goed begrepen placebomechanisme als een adjuvans een bijdrage kan leveren aan standaardbehandelingen.

Prof. dr. Th. Wobbes, Emeritus hoogleraar Chirurgische oncologie, Radboudumc Nijmegen​​

1. Kaptchuk TJ, Miller FG. Placebo effect in medicine. N Engl J Med. 2015;373:8-9.

2. Hall KT, Localzo J, Kaptchuck TJ. Pharmacogenomics and the placebo response. ACS Chem             Neurosci. 2018;9:633-635.

3. Colagiuri B, Schenk LA, Kessler MD, Dorsey SG, Colloca L. The placebo effect: from concepts to     genes. Neuroscience. 2015;307:171-190.

4. Atlas LY, Wager TD. A meta-analysis of brain mechanisms of placebo analgesia: Consistent             findings and unanswered questions. In Benedetti F. et al. (eds.), Placebo, Handbook of       Experimental Pharmacology 225. Heidelberg: Springer; 2018:37-69.

5. Hall KT, Loscalzo J, Kaptchuk TJ. Genetics and the placebo effect: the placebome. Trends Mol        Med. 2015;21:285-294.