Precies genoeg

Acht miljard mensen telt deze aarde. Twee daarvan, toevallig mijn vriendinnen, waren verzeild geraakt in een verhitte discussie die nog maar net gezellig te noemen was. Waar de één overwoog haar eicellen in te vriezen, was de ander bewust kinderloos; ze was ervan overtuigd dat overbevolking een bedreiging voor de natuur is. Er werd verwachtingsvol mijn kant op gekeken voor bevestiging. Ik liet ze lekker kibbelen.

Ondertussen dwaalden mijn gedachten af naar de röntgenkamer van het ziekenhuisje in Tanzania waar ik ooit coschappen had gelopen. Het was er stoffig en donker en ik rook het zweet van de moeilijke sectio nog op mijn OK-pak. Mijn supervisor leerde me de stappen van een hysterosalpingografie. Mama Juma heette ze, moeder van drie. Ze had sinds een jaar weer een nieuwe relatie, een zwangerschapswens, maar nog geen kinderen van hem. Ik voelde me een beetje ongemakkelijk. Het beeld van de neonaat die we die ochtend niet wisten te redden zat nog vers in mijn geheugen. Maar ook alle septische abortussen, stuipende zwangeren en de overvolle kinderafdeling kreeg ik niet van mijn netvlies – hadden we geen urgentere zaken te behandelen dan infertiliteit?

‘Geboortecijfers worden vaak als het probleem gezien’

In november 2022 kondigde de VN aan dat de wereldbevolking het aantal van acht miljard had gepasseerd. Het gros van deze mensen leeft in landen waar het vruchtbaarheidscijfer onder het ‘vervangingsniveau’ van 2,1 geboorten per vrouw is gedaald. Voor velen was dit nieuws een mijlpaal dat gevierd mocht worden: een teken dat we langer en gezonder leefden dan ooit tevoren! Maar demografische veranderingen zorgen ook voor onrust. Klimaatverandering, pandemieën, conflicten, ontheemding, economische onzekerheid en andere ramptijdingen voeden de bezorgdheid over zowel overbevolking als een afbuigende groeicurve.

Het onlangs uitgekomen rapport van de United Nations Population Fund beschrijft deze precaire dans op briljante wijze: ‘te veel’ mensen zou leiden tot voedselonzekerheid, natuurrampen en werkloosheid, ‘te weinig’ tot economische achteruitgang, vergrijzing en verlies van politieke en militaire macht. In beide gevallen worden geboortecijfers vaak als het probleem gezien. Met als gevolg dat er al snel wordt gegrepen naar puur demografische oplossingen, zoals het gedwongen gebruik van anticonceptie om de bevolkingsgroei af te remmen of het aanbieden van financiële prikkels om juist meer geboorten aan te moedigen.

Voor mensen zoals mama Juma betekent dit soort beleid dat haar persoonlijke wens niet overeenkwam met internationale fertiliteitstargets. Overigens, leerde ik later, was ze geen uitzondering: infertiliteit komt paradoxaal genoeg juist het meeste voor in landen met de hoogste geboortecijfers. En dat terwijl de toegang tot behandeling hier doorgaans bijzonder moeilijk is. Deels vanwege de hoge kosten, maar ook omdat ‘family planning’-programma’s klassiek worden ingezet om hoge vruchtbaarheidscijfers te verlagen. De rechten en het zeggenschap van individuen verdwijnen zo compleet naar de achtergrond.

Waarom liet ik mijn vriendinnen rustig kibbelen, maar had ik wel een mening over de fertiliteitswens van mama Juma? In plaats van ons op populatiecijfers te concentreren, trends proberen te beïnvloeden en ons oordelend af te vragen of er ‘geen urgentere zaken zijn’, zouden we ons kunnen afvragen of de seksuele en reproductieve rechten van de mensen achter die cijfers wel gerealiseerd worden…