Navigeren

Wie rijdt er nog zonder navigatiesysteem? We hoeven niet meer over de route na te denken als we rijden. Maar wat als er onvoorziene situaties zijn?

In de Nederlandse praktijk ondersteunen richtlijnen al jaren goede zorg en besluitvorming. Ze beperken ongewenste praktijkvariatie en helpen bij het leveren van passende zorg: niet te veel, maar ook niet te weinig. Ook al zijn richtlijnen ingeburgerd in het kwaliteitsbeleid van de beroepsgroepen, ze actueel houden en toepassen leidt geregeld tot hoofdbrekens en discussie in de context van een veranderende samenleving. Hoe verhouden ze zich bijvoorbeeld enerzijds tot het personaliseren van de zorg en anderzijds tot de maatschappelijk opdracht om de zorg betaalbaar te houden? Welke consequenties hebben het afwijken van richtlijnen in de praktijk?

‘Zorgprofessionals moeten zelf over de route blijven nadenken’

Richtlijnen maken onderdeel uit van de professionele standaard. Volgens de wet is een arts verplicht ervan op de hoogte te zijn vanuit het principe van goed hulpverlenerschap. Ervan afwijken mag, mits gemotiveerd en liefst gedocumenteerd. Daarmee is de juridische status van richtlijnen omschreven als ‘niet-bindende regel’. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld een veiligheidsvoorschrift, waaraan iedereen zich moet houden. Toch levert de toepassing van richtlijnen in de tuchtrechtspraak nog geregeld discussie op. Het naleven van de richtlijn is niet voldoende omdat afwijken in persoonlijke situaties soms zelfs noodzakelijk is, zoals bij multimorbiditeit.

Dit themanummer besteedt ruim aandacht aan het gebruik van richtlijnen in de praktijk. Ook geeft het een kijkje in de keuken van de ontwikkeling en onderbouwing van de aanbevelingen. Verder laat het zien hoe er wordt omgegaan met belangenverstrengeling en hoe andere partijen, zoals het Zorginstituut, ertegen aankijken. Die blik van externe partijen kan spanning geven. Want artsen hebben autonomie, maar moeten wel verantwoording afleggen.

Richtlijnen ondersteunen professionals in de praktijk. Niet meer en niet minder. Zij zitten zelf nog steeds achter het stuur en moeten blijven nadenken over de beste route. Hier gaat de metafoor mank, want zelfrijdende auto’s zullen in de toekomst geen bestuurder meer nodig hebben. Maar in de zorg, slaaf worden van algoritmes? Daar moeten we niet aan denken.