De hybride operatiekamer

Bijdragen in de rubriek Nieuwe technieken gaan over technische mogelijkheden binnen de geneeskunde, die nieuw zijn zodat er nog niet veel bewijs is, maar waarbij de beschikbare feiten toch zo interessant zijn, dat lezers de informatie nuttig zullen vinden. Of de beschreven technieken na verder onderzoek uiteindelijk tot de gangbare medische praktijk zullen gaan behoren, zal moeten blijken.

Welke techniek?

Een hybride operatiekamer is een ruimte die voldoet aan alle strenge eisen van een operatiekamer met daarin de faciliteiten van een radiologische of cardiologische katheterisatiekamer. De kwaliteit en de mogelijkheden van beeldvormend onderzoek op een hybride operatiekamer zijn aanzienlijk beter dan van een reguliere C-boog (dit is een mobiel röntgenapparaat in de vorm van een C). Dit uit zich in een betere beeldkwaliteit, de mogelijkheid van rotatieangiografie waarmee structuren driedimensionaal in beeld gebracht kunnen worden, en een vrij beweegbare (‘floating’) operatietafel. De bediening van het angiostatief vindt plaats via een paneel aan de operatietafel, maar dit kan ook via een tweede bedieningspaneel achter een loodscherm.

Waarom is er behoefte aan een nieuwe techniek?

Een reguliere katheterisatiekamer voldoet niet aan de steriliteitseisen van een operatiekamer en de kwaliteit van een reguliere C-boog is meestal onvoldoende om complexe endovasculaire en genavigeerde operaties uit te voeren. De hybride operatiekamer combineert hoogstaand beeldvormend onderzoek met de steriele omgeving van een operatiekamer. Deze combinatie maakt het mogelijk complexe endovasculaire operaties en genavigeerde operaties te verrichten, waarbij de grenzen van de mogelijkheden worden verkend en verlegd.1 Daarnaast neemt de kwaliteit van de operaties toe en het aantal complicaties af.2

Een hybride operatiekamer maakt het tevens mogelijk om een endovasculaire operatie te combineren met een open operatie; dit is een hybride operatie. Dit heeft als voordeel dat een patiënt in 1 zitting behandeld kan worden en niet van de katheterisatiekamer naar de operatiekamer getransporteerd hoeft te worden of andersom. Deze voordelen gelden voor electieve operaties maar zeker ook voor spoedoperaties.

De meest voorkomende toepassingen zijn de endovasculaire operaties door vaatchirurgen, cardiochirurgen en cardiologen. Ook traumachirurgen, orthopeden en neurochirurgen doen genavigeerde operaties op de hybride operatiekamer.

Welke indicaties?

Complexe endovasculaire operaties, zoals een percutane aortaklepvervanging of het uitschakelen van thoraco-abdominale aneurysmata van de aorta met gefenestreerde endoprothesen, dienen bij voorkeur te worden uitgevoerd in een hybride operatiekamer. Hetzelfde geldt uiteraard voor hybride operaties. Ook patiënten met een acute bloeding worden liefst endovasculair behandeld op de hybride operatiekamer. Voorbeelden zijn patiënten met een geruptureerd aneurysma van de aorta, met ernstige bloedingen in de tractus digestivus of met een fluxus post partum. Mocht de patiënt peroperatief acuut hemodynamisch verslechteren, dan kan zonder enig tijdverlies en in dezelfde operatiekamer geconverteerd worden naar een laparotomie of thoracotomie om de patiënt te stabiliseren.

Voor polytraumapatiënten biedt de hybride operatiekamer eveneens belangrijke voordelen. Het is letterlijk van levensbelang deze patiënten te stabiliseren binnen een zo kort mogelijke tijd en met een zo klein mogelijke ingreep. Bij patiënten met vasculair letsel in het bekken, in de thorax, van de extremiteiten of van de carotiden kan de diagnose snel en accuraat gesteld worden met angiografie en kan de patiënt direct minimaal invasief behandeld worden. Er gaat kostbare tijd verloren als een patiënt van de operatiekamer naar de katheterisatiekamer vervoerd moet worden om een bloeding te controleren met een ondoorlaatbare (‘gecoverde’) stent of embolisatie.

Genavigeerde operaties met ondersteuning van driedimensionaal beeldvormend onderzoek zijn ook mogelijk op een hybride operatiekamer. Voorbeelden hiervan zijn stereotactische hersenoperaties, en percutane osteosynthese en vertebroplastiek.

Wat is er bekend over de effectiviteit?

Minimaal invasieve technieken zijn minder belastend voor de patiënt en gaan gepaard met minder complicaties en een sneller herstel.3 Er zijn geen gerandomiseerde studies naar de effectiviteit van de hybride operatiekamer beschikbaar in de literatuur. Andere publicaties laten echter wel zien dat een hybride operatiekamer ruimte biedt voor innovatieve en complexe minimaal invasieve chirurgie met verbetering van de kwaliteit.4

Hoe moeilijk is de techniek te leren?

De endovasculaire behandeling van cardiovasculaire aandoeningen vereist specifieke kennis en vaardigheden. Ook certificering op het gebied van stralingshygiëne is van belang, omdat de uitstekende beeldkwaliteit op een hybride operatiekamer vaak gepaard gaat met een hogere stralingsdosis dan bij gebruik van een reguliere C-boog. Met name vaatchirurgen, interventieradiologen en -cardiologen maken gebruik van de hybride operatiekamer en zijn gecertificeerd om deze behandelingen uit te voeren. De basisbediening van de hybride operatiekamer is eenvoudig te leren, maar elke interventie wordt uitgevoerd met de assistentie van een gespecialiseerde röntgenlaborant.

Er zijn verschillen in de opstelling van de hybride operatiekamer en een reguliere operatiekamer. Er moet rekening worden gehouden met de röntgenbuis, die de steriliteit van de operatie niet mag beïnvloeden. Ook zijn er langere infuus- en beademingsslangen nodig, omdat de operatietafel tijdens een interventie vrij moet kunnen bewegen. Deze aanpassingen vereisen een goede samenwerking tussen de anesthesist, radioloog en chirurg.

Toekomstverwachting

Momenteel zijn er in de Nederlandse ziekenhuizen slechts een handvol hybride operatiekamers beschikbaar. De verwachting is echter dat binnen enkele jaren dergelijke operatiekamers gebouwd zullen gaan worden in de gespecialiseerde centra. Het betreft een aanzienlijke financiële investering in kwaliteit en patiëntveiligheid, maar een hybride operatiekamer lijkt vooralsnog niet kosteneffectief. In de toekomst zullen complexe endovasculaire en genavigeerde operaties alleen nog op een hybride operatiekamer worden uitgevoerd. We verwachten patiënten met een acute vasculaire aandoening sneller te kunnen behandelen, met een beter resultaat en minder complicaties tot gevolg.